Dit jaar is het negentig jaar geleden dat de landbouwcursus van Rudolf Steiner plaatsvond, de bron voor de biodynamische (BD) landbouw. Met de bespreking van “De Aarde zal weer vruchtbaar zijn –verhalen van landbouwpioniers”1 staat we stil bij een baanbrekende periode.

Het is bewonderenswaardig hoe Ellen Winkel de verhalen van de BD land- en tuinbouwpioniers uit lang vervlogen tijden tot op heden in romanvorm optekende. Alsof ze er echt vanaf het prille begin zelf bij is geweest. Misschien stelde ze zichzelf daarbij voor als een lome kat die zich koestert in de zon achter een van de grote ramen van Villa Loverendale in Zeeland, waar het allemaal begon in de vroege jaren '20 van de vorige eeuw. Of op schoot bij eigenaresse Marie Tak van Poortvliet, mede-oprichtster van de Antroposofische Vereniging en oermoeder van het Biologisch-Dynamisch initiatief in Nederland, terwijl ze over de kop geaaid wordt en bij haar baasje plannen rijpen om Rudolf Steiners gedachtegoed op Nederlandse bodem te laten aarden.

Misschien zag Ellen zichzelf als een koolmees in een van de pas aangelegde hagen rond nieuw boerenland waar met niet aflatende ijver en enthousiasme aan een betere toekomst werd gewerkt door jonge boeren die groente en fruit wilden telen zonder gif en kunstmest. Als koolmees was je welkom bij deze avant-gardisten, die voor jou en andere gevleugelde vriendjes speciaal zo'n haag aanlegden, zodat je hen kon helpen rupsenplagen te bestrijden. Hoe dan ook, de schrijfster heeft met aanstekelijk proza een voor velen volstrekt onbekende geschiedenis geschetst, waarin op de achtergrond ook de vrijescholen een rol spelen.

Zo stond Mieneke de Boer aan de wieg van BD-landbouwschool Warmonderhof en werd zij de juf van het eerste kleuterklasje van de vrijeschool in Amsterdam in 1933. Veel afnemers van BD-producten vond men binnen het vrijeschoolcircuit en leerlingen van de vrijeschool in Den Haag werden geacht Loverendale-brood te kopen.

Planetenstanden

Van handkar naar paardenwagen, van besteleend naar moderne vrachtwagens; we lezen  hoe geleidelijk aan via gezamenlijk opgezette coöperaties en verdeelcentra steeds meer onbespoten groenten en fruit toegang vinden tot de consument. De BD-vereniging is vanaf het begin goed georganiseerd. Een eigen opleiding wordt in het leven geroepen.

Van de BD-landbouwschool Warmonderhof vliegen nog steeds nieuwe jonge mensen uit over de hele wereld. Zij hebben geleerd hoe de teelt naast puur ecologische voorwaarden juist ook gedijt in samenhang met de dynamiek van de planetenstanden, hoe je natuurlijke preparaten kunt maken ter verbetering van de vruchtbaarheid van de grond.

Omdat een BD-bedrijf idealiter een gemengd bedrijf zou moeten zijn – dierlijke mest is, mits op de juiste manier gecomposteerd, onmisbaar voor een werkelijk vruchtbare aarde – krijgt ook de vleesproductie een bijzondere status. Waar te weinig ruimte is voor vee op het land wordt samenwerking gezocht met veehouders.

Een eigen keurmerk kon uiteraard niet uitblijven: Demeter staat voor BD, maar werkt ook nauw samen met EKO dat voor de gewone biologische producten in het leven is geroepen.

BD-Landbouwmethode

Boeren in samenhang met alles wat de natuur te bieden heeft, met alles wat haar beweegt en haar tot zo'n ongekende pracht maakt, dat was het uitgangspunt van deze eerstelingen die de landbouwmethode van Rudolf Steiner onder de knie probeerden te krijgen. In plaats van de natuur te weren en te frustreren met bestrijdingsmiddelen en haar naar de hand te willen zetten met kunstmest op steeds grotere en zogenaamd efficiëntere percelen. Of het vee te lijf gaan met antibiotica en hormonen: dat alles bracht vaak steeds weer nieuwe ziektes en vruchtbaarheids-problemen voor grond, gewas en dier met zich mee.

Deze mannen en vrouwen gingen aan de slag uit idealisme en overtuiging, om ziektes bij de mens te voorkomen, omdat de gangbare producten in de schappen van groentewinkels en slagers niet zuiver meer waren. Om tegemoet te komen aan de ongekende tol die we als maatschappij zouden gaan betalen wanneer we de ogen zouden sluiten voor de gevolgen van de industriële revolutie.

Inspiratie

Juist in de tijd van toenemende materiële welvaart, van grote maatschappelijke veranderingen, is het zaak om voeling te blijven houden met onze diepste kern. We zijn meer dan enkel materie. Dat zijn, uiterst bondig samengevat, de uitgangspunten van Rudolf Steiners inzichten waarmee hij de Antroposofie grondvestte. De BD-landbouwmethode, de sociale driegeleding, euritmie, vrijescholen, heilpedagogie en tal van andere kunstzinnige en maatschappelijke vernieuwingen kwamen en komen er nog steeds uit voort.

Het blijkt voor boeren een onuitputtelijke bron van inspiratie. Nieuwe vormen van landbeheer en afzet van producten zoals groenteabonnementen, betrokken consumenten, vee dat in zijn waarde gelaten wordt, het komt allemaal van de grond, ondanks vele tegenslagen. Juist door de samenleving en het bedrijf te zien als een levend geheel waarmee je je met hart en ziel verbindt, worden bij deze wegbereiders de ogen geopend om de kinderziektes, die bij elke nieuwe organisatie horen, te overwinnen.

Liefde

Bij het beschrijven van de lange weg die de biodynamische veeteelt, land- en tuinbouw tot nu toe gegaan is, heeft Ellen Winkel zich begrijpelijkerwijze moeten beperken tot de levensverhalen van een tiental kopstukken. Natuurlijk zijn de initiatiefnemers van het eerste uur uitvoerig in beeld gebracht, maar gaandeweg, naarmate de jaren verstreken, konden onmogelijk alle nieuwkomers die zich bij de BD-Vereniging aansloten een plaats in het boek krijgen. Daarvoor zijn er domweg te veel en dat zal voor allen die de BD een warm hart toedragen zeker een troost zijn.

Voor iedereen die de weg weet naar de natuurvoedingswinkel, is dit toegankelijke boek een aanrader. Veel aspecten van de antroposofie komen in aangenaam klare taal aan bod, voor de kenner zeker een feest van herkenning. Het is derhalve ook zeer geschikt voor de leek die zich eens wil verdiepen in wat 'de geitenwollensokkenlui' van weleer zoal bereikt hebben en die zich afvraagt: welke gedachte zit er achter al dat biologische gedoe? Hoe kwamen zij op het idee om over te schakelen?

Ellen Winkel legde tijdens de vier jaar die zij aan deze prachtige geschiedenis werkte, waarin zij via eindeloos research, archiefonderzoek en interviews tot dit waargebeurde verhaal kwam, eenzelfde ijver en enthousiasme aan de dag als elke BD-boer en boerin. In de overtuiging dat dit boek er moest komen, ongetwijfeld.

In mijn ogen deed ze het vooral uit pure liefde.

                                                                                                      Kasper Heineke

1. •De aarde zal weer vruchtbaar zijn - Verhalen van landbouwpioniers.  Uitgeverij AnkhHermes. 252 pag. €19,95. (Geschreven naar aanleiding van de 75e verjaardag van de BD-Vereniging door Ellen Winkel, hoofdredacteur van Dynamisch Perspectief, het ledenblad van de BD-Vereniging. (www.schrijfwinkel.nl )
   

NB. Dit artikel is gedeeld met vrijeschoolbeweging.nl